काठमाडौँ । विश्व स्वास्थ्य संगठन (डब्ल्यूएचओ) ले मंकी पक्सलाई विश्वव्यापी सार्वजनिक स्वास्थ्य संकट घोषणा गरेको छ । डब्ल्यूएचओले दुई बर्षमा मंकीपक्सलाई स्वास्थ्य संकट घोषणा गरको यो दोस्रो पटक हो । यो रोग स्वास्थ्य आपतकालिन रूपमा रिपोर्ट गरिएको छ । कंगोमा यो रोगको प्रकोप फैलिएको छ र छिमेकी राष्ट्रहरू पनि यसको चपेटामा परेका छन् ।

मंकी पक्स एक किसिमको भाइरल रोग हो । सामान्यतया, यो भाइरसको संक्रमणले कुनै साइड इफेक्ट गर्दैन, तर दुर्लभ अवस्थामा यो घातक हुन सक्छ । जसका कारण फ्लुजस्ता लक्षण देखा पर्छन् । यो भाइरस ओर्थोपक्स भाइरस जीनस परिवारको सदस्य हो, जुन बिफरको लागि पनि जिम्मेवार छ ।

डब्ल्यूएचओले विभिन्न प्रकोपहरूमा मंकी पक्सको मृत्यु दर फरक रहेको भन्दै चिन्ता व्यक्त गरेको छ । कहिलेकाहीँ यो १० प्रतिशत भन्दा बढी हुन्छ । यो सरुवा रोग भएकाले यो झन् खतरनाक हुनसक्छ । त्यसैले डब्ल्यूएचओले उच्च तहको अलर्ट जारी गरेको बताएको छ ।

अफ्रिका सेन्टर फर डिजिज कन्ट्रोल एण्ड प्रिभेन्सन (अफ्रिका सीडीसी) का अनुसार यस वर्ष अफ्रिकी महाद्वीपमा हालसम्म १७ हजार भन्दा बढी मंकी पक्सका संक्रमण रिपोर्ट गरिएको छ, जबकि ५१७ जनाको मृत्यु भएको छ । अघिल्लो वर्षको सोही अवधिको तुलनामा यो वर्ष १६० प्रतिशतले केस बढेको रिपोर्टमा उल्लेख छ । कुल १३ देशहरूमा मंकी पक्सका संक्रमण देखिएको छ ।

कंगोमा, प्रकोप ‘क्लेड आई’ भनेर चिनिने स्थानीय प्रकारको फैलावटबाट सुरु भएको बताइएको छ । तर एउटा नयाँ क्लेड-आईबी स्ट्रेन देखा परेको छ जुन सामान्य सम्पर्कबाट सजिलै फैलिन्छ । यसमा यौन सम्पर्क समावेश छ । यो कंगोका छिमेकी देशहरू जस्तै बुरुन्डी, केन्या, रुवाण्डा र युगान्डामा पनि फैलिएको छ । जसका कारण डब्ल्यूएचओले यस्तो संकटको घोषणा गर्नु परेको हो ।

डब्ल्यूएचओका महानिर्देशक टेड्रोस अधानोम गेब्रेयससले यो रोगको फैलावट रोक्न र जीवन बचाउन विश्वले मिलेर काम गर्नुपर्ने कुरा स्पष्ट भएको बताएका छन् । यस हप्ताको सुरुमा, अफ्रिकाको शीर्ष सार्वजनिक स्वास्थ्य निकायले अफ्रिकामा मंकी पक्स आपतकाल घोषणा गर्‍यो । यो भाइरल संक्रमण खतरनाक रूपमा फैलिरहेको छ ।

मंकी पक्सका लक्षण:

– एक व्यक्तिलाई भाइरसको सम्पर्कमा आएपछि, लक्षणहरू देखा पर्न धेरै दिन वा केही हप्ता लाग्न सक्छ ।

– यसको लक्षण सामान्यतया ३ देखि १७ दिनमा एक्सपोजर पछि देखा पर्दछ । जब एक व्यक्ति भाइरसको सम्पर्कमा आएको र यसको लक्षणहरू देखा पर्न थाल्छ, यसलाई इन्क्युबेशन अवधि भनिन्छ ।
यसको लक्षण सामान्यतया २ देखि ४ हप्तासम्म रहन्छ ।

– मंकी पक्सको प्रारम्भिक लक्षण ज्वरो हो । ज्वरो आएको २ देखि ४ दिनपछि छालामा दाना निस्किन थाल्ने हुन्छ ।

– यसमा देखिने दाना प्राय पहेलो हुन्छ । त्यसपछि, यो हात वा खुट्टामा देखा पर्दछ र त्यसपछि शरीरको अन्य भागहरूमा फैलिन्छ ।

– २०२२ मा सुरु भएको प्रकोपसँग सम्बन्धित मामिलाहरूमा, प्रायः यौनांग क्षेत्रमा सुरु हुने गर्दथ्यो तर अहिले यो अनुहार र घाँटीबाट शुरु भएको पाइएको छ ।

– मंकी पक्सका दाना धेरै चरणहरूमा जान्छ । सुरुमा दागहरू छालामा परिणत हुन्छन् । त्यसपछि यी फोकाहरूले भरिन्छन्। त्यसपछि स्क्याबहरू बन्छन् र २ देखि ४ हप्ताको अवधिमा सुक्छन् ।

– यी दागहरू मुख, अनुहार, हात, खुट्टा, लिंग, योनि वा मलद्वारमा जुनसुकै ठाउँमा देखा पर्न सक्छन्। कहिलेकाहीँ तिनीहरू घाँटीमा पनि हुन्छन्।
जबदेखि मंकीपक्सका लक्षणहरू देखा पर्न थाल्छन्, तबदेखि तपाईंको दाग र दागहरू निको नभएसम्म, संक्रमित व्यक्तिले यसलाई फैलाउन सक्छ । यसबाहेक, लक्षणहरू देखिनु अघि नै यो संक्रमित व्यक्तिमा फैलिन सक्छ ।

प्रत्येक संक्रमित व्यक्तिमा लक्षण फरक

– मंकीपक्स भएका सबैमा सबै लक्षणहरू देखा पर्दैनन् । प्राय: संक्रमित व्यक्तिहरू यस्ता लक्षणहरूबाट गुज्रिरहेका हुन्छन् ।

– छालामा दाग मात्र देखा परेका छन्, अन्य लक्षणहरू देखिँदैनन् । कहिलेकाहीँ केही लक्षणहरू पछि विकसित हुन्छन् ।

– यसमा फ्लू जस्ता लक्षण देखा पर्छन्, त्यसपछि दाना देखा पर्दछ ।  संक्रमण भए पनि कतिपयलाई दाग वा दाना नदेखिने हुन सक्छ ।

– कसै-कसैमा दानाहरू व्यापक हुन सक्छन् अर्थात् शरीरभरि फैलिन सक्छन् र दानाहरू आकारमा धेरै ठूला हुन सक्छन् । जबकि कतिपय मानिसमा थोरै धब्बा वा फोका मात्र देखिन्छन् ।

– कतिपयलाई मंकीपक्सको संक्रमण भए पनि थाहा हुँदैन । यसका लक्षणहरू केही मानिसहरूमा नदेखिने भएकाले यस्तो हुन्छ । यो अझै पनि सम्भव छ, संक्रमित व्यक्तिले नजिकको सम्पर्कमार्फत अरूलाई फैलाउन सक्छ ।

मंकीपक्सले कसलाई असर गर्छ ?

यो भाइरसले कसैलाई पनि असर गर्न सक्छ । यद्यपि, अफ्रिकामा धेरै जसो केसहरूमा, १५ वर्ष मुनिका बालबालिकाहरू अधिकांश पीडित रहेको पाइएको छ । यसको एउटा कारण अधिकांश वयस्कहरूले मंकीपक्सको खोप पाएको कारणले हुनसक्ने बताइएको छ तर बालबालिकालाई यो खोप दिन मिल्दैन ।

अफ्रिका बाहिर, यो रोग अन्य पुरुषहरूसँग यौनसम्पर्क गर्ने पुरुषहरूमा बढी फैलिएको डब्ल्यूएचओले बताएको छ । यद्यपि, यो भाइरस उभयलिंगी वा समलिङ्गी नभएका मानिसहरूमा पनि फैलिएको पाइएको छ ।

मंकीपक्सको उपचार र बच्ने उपाय

सेन्टर फर डिजिज कन्ट्रोल एण्ड प्रिभेन्सनका अनुसार हाल मंकीपक्सको संक्रमणको कुनै खास उपचार उपलब्ध छैन । तर, यसको फैलावटलाई केही औषधिको सहायताले नियन्त्रण गर्न सकिन्छ । केही औषधिहरू पहिले नै बजारमा उपलब्ध छन्, जुन मंकीपक्सको उपचारमा प्रयोगको लागि अनुमोदित छन् र यो रोग विरुद्ध धेरै हदसम्म प्रभावकारी छन् ।

धेरै खोपहरूले हामीलाई मंकीपक्सको प्रकोपबाट बचाउन सक्छ । यसका लागि मात्रै केही खोपहरू तयार भएका छन् भने केही खोपहरू बिफरका लागि तयार पारिएका छन्, जुन रोकथामका लागि प्रभावकारी छन् ।
मन्कीपक्सबाट बच्न JYNNEOSTM भ्याक्सिन पनि बजारमा उपलब्ध छ, जुन इम्युन वा इम्भेनेक्सको नाममा पाइन्छ । यो अफ्रिकामा ठूलो मात्रामा प्रयोग गरिन्छ । यसको तथ्यांकले यो खोप मंकीपक्सको रोकथाममा ८५ प्रतिशत सम्म प्रभावकारी रहेको देखाएको छ ।

ACAM2000, नामको बिफर खोप, पनि यसलाई रोक्न धेरै प्रभावकारी साबित भएको छ । विश्व स्वास्थ्य सङ्गठनले बिफरको खोप लगाइएका व्यक्तिहरूको प्रतिरोधात्मक क्षमताले मंकीपक्सको भाइरसबाट जोगाउन धेरै हदसम्म प्रभावकारी भएको बताएको छ ।