डा. सुरेश आचार्य

एकजना नेपाली कांग्रेसका शुभेच्छुकले सोधे– अब गाउँपालिकाको प्रमुखको उम्मेदवार को हो रु मसँग उनको यो प्रश्न अहिले त्यति सान्दर्भिक यसकारण पनि होइन– म कांग्रेसको कुनै आधिकारिक हैसियत राख्दिनँ । पार्टीको एउटा शुभेच्छुकभन्दा बढी हैसियत मैले खोजेको पनि छैन । कुनै पनि पार्टीमा शुभेच्छा मात्रैका आधारमा खोजेको पाइहालिन्छ भन्ने जमाना पनि छैन । तर उनलाई के थाहा छ भने कांग्रेसको बीउ जोगाउने बेलामा सायद म पनि एउटा कार्यकर्ता थिएँ । उनले मसँगै नेपाल विद्यार्थी संघको सदस्यता लिएका थिए र थाहै नपाई उनी कांग्रेस भएका थिए । उनी हुने खाने कांग्रेस पनि होइनन् । अहिले पनि दुःखजिलो आफ्नो जीवन धानेका छन् । कांग्रेसले उनलाई आजसम्म केही दिएको थाहा छैन । तर परिआएका बखत कांग्रेसलाई दिलोज्यानले सघाउन उनी तयार छन् ।
सरकारले स्थानीय चुनावको घोषणा गरेपछि पार्टी कार्यकर्तामा चुनावको रौनक आएको छ । गाउँघरमा चिया पसल र चौतारामा चुनावको कुरा हुन थालेका छन् । कतिपयले आफूलाई उम्मेदवार देख्न थालेका छन् । कतिलाई आफू उम्मेदवार हुनु छैन । तर आफूले भोट हाल्ने पार्टीले राम्रो मान्छेलाई उम्मेदवार बनाइदिए हुन्थ्यो भन्ने छ । त्यसैले सम्भावित उम्मेदवारका चर्चा गाउँटोलमा सुरु भएका छन् । चुनावका लागि ७० दिन बाँकी रहँदा पार्टी कहाँ छ रु चुनावमा चासो राख्ने कार्यकर्ता र शुभेच्छुकहरूले थाहा पाएका छैनन् ।
कांग्रेसले आफूलाई कार्यकर्ता संगठित भएको पार्टी मान्दैन । कांग्रेस “मास बेस्ड” पार्टी हो भन्ने गरिन्छ । अर्थात् आमनागरिक नै कांग्रेस हुन् । उनीहरू सधैं पार्टीका लागि खटिरहँदैनन् । परिआउँदा पार्टीलाई सघाउन तयार छन् । तर कुनै पनि संगठनका आ–आफ्ना मापदण्ड हुन्छन् । सदस्यता लिएको छ वा छैन भन्ने आधारमा कार्यकर्ताको मूल्यांकन हुन्छ । संगठित सदस्य हुनु र नहुनुमा भिन्नता गरिन्छ । अन्यथा पार्टी भीडले सञ्चालन गर्न थाल्छ । मूल्य र मान्यता विशृंखलित हँुदै जान्छन् । तर कांग्रेसमा माथि भनिएका जस्ता धेरै कार्यकर्ता छन्, तिनको खोजी कांग्रेसले गर्दैन । को कहाँ रहेका व्यक्तिले कांग्रेसलाई कसरी मद्दत गरिआएका छन् रु त्यसको रेकर्ड पद्धति कांग्रेसमा होला जस्तो लाग्दैन । चुनावका बेला यस्ता शुभेच्छुकहरूको सहयोगको ठूलो अर्थ रहन्छ ।
लामो समय स्थानीय चुनाव हुन नसकेका कारण स्थानीय तहमा केन्द्रित नेता कार्यकर्ताहरू छरिएका छन् । गाउँघरमा संगठन गरेर बसेका कार्यकर्ताहरू पाउन कठिन छ । पछिल्लो स्थानीय चुनावपछि तीनवटा राष्ट्रिय चुनाव भए । सबैले आफूलाई स्थानीय तहको नेता मान्न छाडे, जिल्ला र राष्ट्रिय तहकै औकात बनाएको भ्रम उनीहरूमा पर्न गयो । यसको कारण पनि छ । संविधानसभाको ठूलो आकार र मिश्रित चुनाव पद्धतिका कारण स्थानीय वडाध्यक्षको हैसियत नराख्नेले पनि सभासद् हुने मौका पायो । त्यसैले हिजो पार्टीमा संगठित भएको व्यक्तिले आफूलाई गाउँ वा नगर तहको नेता नठान्नु स्वाभाविक भयो । यसकारण स्थानीय तहमा योग्य उम्मेदवारको खडेरी जस्तो देखिएको छ ।
आज परिकल्पना गरिएको गाउँपालिका मात्रै हिजोका कतिपय नगरपालिकाभन्दा ठूला छन् । त्यहाँ रहने कर्मचारी र विकास बजेट तथा गाउँपालिकाले पाएको स्वायत्तता कुनै सांसदको भन्दा बढी छ । नेपालका विज्ञान प्रविधि र सहकारी मन्त्रालयभन्दा ठूलो हैसियत गाउँपालिकाको हुनेछ । तिनलाई सञ्चालन गर्ने क्षमता भएको प्रमुख हिजो गाविस अध्यक्ष भएको भन्दा नेतृत्वका हिसाबले पनि धेरैको विश्वासपात्र र व्यवस्थापकीय हिसाबले पनि क्षमतावान हुन जरुरी छ । एउटा गाउँपालिकामा कम्तीमा ६ वटा गाविस जोडिएका छन् । मतका हिसाबले हिजो कतै वर्चश्व राखेका दलले चुनाव जित्छ भन्ने छैन । मतदाताका हिसाबले पछिल्लो स्थानीय चुनावका बेला गर्भमा नरहेको आज मतदाता भएको छ । त्यो चुनावमा कोक्रोमा चचहुइँ गर्दै गरेको बालक वा बालिका आज उम्मेदवार बन्ने हैसियत राख्ने भएको छ । प्रमुख वा उपप्रमुखमध्ये एकजना महिला वा जनजाति छान्नुपर्ने प्रावधानले कतिपय ठाउँमा योग्य उम्मेदवार नपाउने खतरा छ । किनकि स्थानीय तहमा नेतृत्व विकास गराउने चुनाव डेढ दशकपछि भर्खर पहिलो पटक हँुदैछ ।
यसको अर्थ चुनावमा आकांक्षीहरू छैनन् र पार्टीमा उम्मेदवार चयनमा विवाद हुँदैन भन्ने होइन । चाहना राख्नेहरूको कमी पक्कै हुने छैन । तर योग्य र क्षमतावान उम्मेदवार पाउन ठूलै समस्या हरेक पार्टीमा देखिएको छ । कांग्रेस संगठित सदस्यहरू भन्दा शुभेच्छुकहरू धेरै भएको पार्टी हो । चाहेर पनि सदस्यता नपाउने पार्टी पनि कांग्रेस नै हो । गुटको राजनीतिलाई नेतृत्वले नै मलजल गरेका कारण मेरो वा तेरो नाममा सदस्यता नपाएका लाखौं कार्यकर्ता कांग्रेसमै छन् । अब यिनको खोजी कसले गर्ने रु उम्मेदवार तय गर्न दुई महिनाभन्दा कम समय बाँकी छ । पार्टी सभापति वा क्षेत्रीय सभापतिले आफ्नो राजनीतिक अनुकूलता हेरेर उम्मेदवारको सूची तयार गर्न थालेका होलान् । उनीहरू नै पार्टीका आधिकारिक व्यक्ति पनि हुन् । तर स्थानीय तहको संरचनामा जसरी परिवर्तन आएको छ, पार्टीका नेताहरूको मानसिकतामा त्यसअनुसारको परिवर्तनको परावर्तन देखिन सकेको छैन । गाउँपालिकामा पार्टीका संगठन बनाउने र तलैबाट उम्मेदवारको तय गर्न अब समय छैन ।
यो अवस्थामा कुनै बेलाका ती मेरा विद्यार्थी र कार्यकर्तालाई दिने जवाफ मसँग छैन । मसँग जवाफ नहुनु ठूलो कुरा भएन । तर यो जवाफ कांग्रेसले दिनुपर्छ । हरेक टोल र गाउँमा पुगेर योग्य र दक्ष उम्मेदवारको खोजी गर्नुपर्छ । हिजो संविधानसभामा दिएको मत मूलतः वैचारिक आधारमै थियो । अब स्थानीय तहमा नागरिकले विकास गर्न सक्ने उम्मेदवार खोज्ने छ । अबको गाउँका लागि सरकार भनेकै गाउँपालिका हो, जसरी सहरको सरकार नगरपालिका हो । यो मान्यताका आधारमा उम्मेदवार चयन गर्नेतिर गम्भीर भइहाल्नुपर्ने चुनौती अरु दलमा भन्दा कांग्रेसमा अझ बढी छ ।